Posts tonen met het label Angelica. Alle posts tonen
Posts tonen met het label Angelica. Alle posts tonen

dinsdag, april 10, 2018

Over de aartsengelwortel

De grote engelwortel is al vroeg in het voorjaar volop aan de groei. Het is nu ook het moment  om de zachtere stelen te oogsten om de klassieke confijt te maken. Maar...dit jaar wil ik alleen maar genieten van dat hoopgevend groen.

De grote engelwortel is door de eeuwen heen bewondert en geprezen geweest. Zo schreef Hondius in zijn leerdicht: Als de peste door het landt henen loopt en Godes handt op der aerde is verheven : doe elck een een saetgen geven dach voor dach om op te vasten van d'oprechte Angelica.' 

Aartsengel Michael zou deze plant als geneesmiddel tegen de pest hebben aangewezen. Vandaar de naam. Verplegers van pestlijders kauwden dan ook op de wortels om zich 'de haastige ziekte' van het lijf te houden. Dodonaeus zag het zo 'Deseselve wortel nuchter inghenome oft alleen in den mont ghehouwe bewaert oock ende beschermt den mensche van der haestighe sieckte, van alle quade lochten ende fenijn. Ook andere infectieziekten, vergiftigingsgevaren, beten van dolle honden werden met angelica behandeld. De wortels hadden geneeskundig de beste reputatie, maar ook ook de bladeren en de zaden werden toegepast: 'Oock schrijft men den  Angelica toe dat die bladeren daer af met Ruyte ende huenich vermenght seer goet gheleyt sijn op die beten van verwoede honden'.

Angelica, dat zelf een tegengif is, was een van de ingrediënten van de theriak, een beroemd middeleeuws tegengif, samengesteld uit tientallen kruiden en zo kostbaar datalleen de welgestelden het zich konden permitteren.Sterk ruikende planten werden in vroeger tijden algemeen als desinfecterende middelen gebruikt. Engelwortel, met zijn uitgesproken muskusgeur, was daarop geen uitzondering. De wetenschap heeft de waarde van dit gebruik wel bevestigd. De proeven toonden aan dat de olie van angelica, evenals trouwens van kaneel en tijm, dodelijk is voor verschillende bacteriën. Het branden van de zaadjes op kolen of op een kachelplaat was een oud Engels gebruik waardoor het huis geparfumeerd én ontsmet werd.

 Men kan ook zichzelf reinigen en beschermen door het nuttigen van angelica, althans volgens Beauvillard die een zogenaamd geheim vertelt: "Neem smorgens een aftreksel van Engelwortel, 22 gram voor een 1 liter water.' Diegene die dit geheim recept gebruikte zou 112 jaar geleefd hebben. Wel een eenvoudig recept om geheim tezijn.Ziekten werden vroeger als werk van de duivel beschouwd, of zouden in ieder geval van boze machten afkomstig zijn. Hielp een plant tegen een kwaal, dan diende hij tevens tegen boze krachten. Zodoende werd een bezetene met bladeren van wortel ingewreven.

John Gérard schrijft met ontzag over de uitdrijvende kracht van angelica:'... although tbe corrupt aire have possessed the heart, yet it driveth it out againe. Dodonaeus is meer terughoudend in deze. Weliswaar schrijft hij dat 'dese wortelen oock goet ende krachtigh sijn om alle toverijen, belesinghen ende vervloekinghen vanquade menschen te beletten ...', maar hij neemt het niet voor eigen rekening.

Over engelwortel als maagmiddel was men het algemeen eens. Het Angelicawater, waarin ook korianderzaad was verwerkt, gold als erkend medicijn tegen maagkwalen. Zowel de tot poeder gemalen wortels als thee van de bladeren en stengels werden voor de zieke maag gebruikt. En daar ik het ook nu zeker nog goed voor.Broeder Aloysius, een leerling van de beroemde pastoor Kneipp, raadde engelwortel aan bij maar liefst alle chronische aandoeningen, als daar zijn: wisselkoorts, bleekzucht, zenuwhoofdpijn, zenuwziekten, krachteloosheid, jicht, verslijmde longen,enzovoort. 'Neemt uw toevlucht tot deze wortel, hij werkt uitstekend.' Geen wonder dat een dergelijke panacée als een heilige plant werd beschouwd.

In België en de Nederlanden werd hij wel Heiligen Geestkruid genoemd en in Engeland Herb of The Holy Ghost, zeer tot ongenoegen van Culpeper, die een toornig betoog afsteekt in zijn Complete Herball tegen godslasteraars 'die zich als heidenen en paapsen opstellen' : ' Alas ! I am sorry for their folly, and grieved at their blasphemy. God send them wisdom the rest of their âge, for they have their share of ignorance already.' Hij vervolgt zijn kapittel nog een volle alinea om dan te besluiten met een vermakelijk staaltje Brits zelfvertoon: 'Others more moderate called it angelica ... and that name it retains still, and all nations follow it so near as their dialect will permit.' Over de plant zelf geen kwaad woord, hij noemt meer dan dertig deugden van de engelwortel en vermeld ook het gebruik van geconfijte stelen. 'The stalks or roots candied are good preservatives in time of infection, and at other times to warm and comfort a cold stomach'. Als besluit een meelevend woord van Broeder Aloysius gericht aan alle mensen die last hebben van nervositeit 'Arme zenuwlijders, beproeft eens den Engelwortel, het zal u niet berouwen'. Blijkbaar hadden ze honderd jaar geleden ook al last van zenuwen.

Meer over Angelica https://sites.google.com/site/kruidwis/kruiden-a/angelica-archangelica-aartsengelwortel


woensdag, april 05, 2017

Engelwortel in Bretagne

Terug thuis in Bretagne. Alles volop aan de groei. De grote engelwortel in de border is er altijd vroeg bij. Als tweejarige hebben ze altijd wel wat voorsprong. Het grote groene blad en vooral de stengels zijn nu te oogsten om ze te konfijten. Een traditioneel werkje maar niet altijd even gemakkelijk. Ze zijn namelijk niet gemakkelijk gaar te krijgen, best toch eerst wat schillen, in stukjes snijden, dan koken in water en daarna in suikerwater verder garen en konfijten.

Engelwortellikeur met jonge bladstelen

  • 100 g jonge engelwortelstengels
  • 2 kaneelstokken 
  • 2 kruidnagels 
  • 1 l brandewijn min. 40° 

Doe alles samen in een bokaal of fles en laat 4 tot 6 weken trekken.
Maak na die zes weken een siroop van 0,5 l water en 0,5 kg suiker Laat koken tot een lichte siroop. Laat afkoelen. Filter de engelwortel-brandewijn en doe er de suikersiroop bij.

Op de Scandinavische markten was ze sinds de 10de eeuw, wel gelijk met de verovering van IJsland door de Vikingen. Die brachten de plant in de 10de eeuw ook naar Europa en kwam het in de kloostertuinen in de latere Middeleeuwen, vooral de Benedictijner en Kartuizerkloosters teelden de plant. Toen kwam het verhaal van een engel bij een pestepidemie en kauwden artsen op de wortel om ze voor die plaag te behoeden. Nog in 1771 gaf de Franse auteur Autor Buchoz zijn lezers raad om bij pestepidemie de kleding met poeder van engelwortel te bestrooien.

In de volksgeneeskunde werd ze als tegenmiddel gebruikt bij alcoholvergiftiging. Tabernaemontanus, New Kreuterbuch, 1588,  "Wann einer von einem wütenden Hundt gebissen worden were/ der nemme Engelwurtzkraut und Wurtzel unnd thue darzu Rauthen. Zerstoss diese Stück wol unnd mach mit Honig ein Pflaster darauss/ streichs auff ein Tuch unnd legs über den Schaden/ das zeucht alles Gifft heraus."

In midden Duitsland wordt het sinds de 14de eeuw gekweekt. De kruidboeken van de 16de eeuw roemen het als een 'preservativum' in de tijd dat de pest heerst. Niet alleen tegen pest en besmettelijke ziektes, maar ook tegen boze invloed. Als je dit kruid bij je draagt zal je voor allerlei toverij bevrijd zijn. B. Carrichter zegt in de 16de eeuw over de heling van ziektes die door betovering, incantatio, bezocht zijn en beveelt een drank aan uit radix angelicae en Herba trichomanes 'voor verheffing van impotentie die aangetoverd is'. De Müncher pater Don Ferdinand Sterzinger schrijft in een schrift dat wie de heiliggeistwurzel bij zich draagt door alle mensen geliefd wordt, hetzelfde van de maggi plant.  In 1602 werd het geïntroduceerd in Niort, Frankrijk, een stad die net veel geleden had van de pestplaag en is sindsdien populair. Het wordt gebruikt om likeuren of aquavit te aromatiseren als Chartreuse, Bénédictine, Vermouth en Dubonnet), omeletten en forellen en als jam.

Hondius: leerdicht.
Als de peste door het landt
Henen loopt en Godes handt
Op der aerden is verheven;
Doe elck een saetgen geven
Dach voor dach om op te vasten
Van d'oprechte Angelica.

vrijdag, oktober 31, 2014

Aartsengelwortel oogsten

Een aartsengelwortel, Angelica archangelica is helemaal vanuit Bretagne in De Haan aan Zee terecht gekomen. We willen van de wortel tinctuur of een aperitivum maken en er harsen uit winnen. En het is altijd een genot op zich om zo een wortel te bewerken, te zien en te ruiken.

Vroeger was de plant als wortel tegen de pest bekend. Dodoens noteert in 1554 'Van Angelica schrijft men ook tegenwoordig dat de wortels zeer goed zijn tegen alle vergiftigingen, pest en kwade venijnige of stinkende luchten als het op de navolgende manier gebruikt wordt: ‘Als iemand tegenwoordig de pest heeft of vergeven is dan zal je terstond van deze verpoederde wortel een vierendeel lood nemen en ‘s winters met wijn en zomers met water van rozen drinken en daarmee goed toegedekt liggen totdat je goed zweet’.

Dezelfde wortel die nuchter ingenomen of alleen in de mond gehouden wordt behoed ook en beschermt de mensen tegen de pest, tegen alle kwade luchten en venijn.
Ook schrijft men de Angelica toe dat de bladeren daarvan, met ruit en honing vermengd, zeer goed zijn om op de beten van dolle honden en van slangen en adders te leggen als je terstond nadat je gebeten bent wijn drinkt waar de wortels of bladeren van Angelica in gekookt zijn.

Tegen de pest hebben we engelwortel niet meer nodig, maar kwade lucht en venijn is er genoeg in onze moderne tijd en daar kunnen we de heilige geestwortel nog steeds voor gebruiken. Kleine stukjes verse of gedroogde wortel kauwen, in de mond houden, zegt Dodoens, lijkt mij een goede manier om de spijsvertering te bevorderen en om je te beschermen tegen bacteriële en virale infecties. Een 'vervelende' bijwerking zou kunnen zijn dat niet alleen je eetlust toeneemt maar ook je seksuele appetijt. Amara aromatica zijn nu eenmaal toniserende of tewel versterkende planten.

Uit recenter wetenschappelijk onderzoek blijkt ook dat de plant mogelijk de levercellen beschermt tegen overdadig alcoholgebruik. It was found that Angelica inhibits the malondialdehyde formation in mouse liver homogenates both in vitro and in vivo. AAA is cytoprotective agent effective against chronic ethanol-induced hepatotoxicity, possibly through inhibition of the production of oxygen free radicals that cause lipid peroxidation, and hence indirectly protects the liver from oxidative stress. Over deze ouderwetse plant is blijkbaar het laatste woord nog niet geschreven.

http://kunst-en-cultuur.infonu.nl/geschiedenis/29054-engelwortel-in-de-oud-noorse-samenleving.html
http://kunst-en-cultuur.infonu.nl/geschiedenis/60681-engelwortel-geschiedenis-van-een-kruid.html
Pharmacology. 2003 Jun;68(2):70-3. Hepatoprotective effect of Angelica archangelica in chronically ethanol-treated mice. Yeh ML1, Liu CF, Huang CL, Huang TC.

woensdag, april 20, 2011

Engelwortel langs de Schelde

De laatste les van de cursus 'Help jezelf met kruiden' in Zevergem. Zoals gewoonlijk verken ik enkele uren voor het begin van cursus de omgeving. Ik wandel vanaf de kerk via veldwegen richting Schelde. Het bloeiend fluitekruid verandert de boerse wegkanten in witte wulpse weilanden. Wat wil je ook met zo'n naam!


 Ook de smeerwortel bloeit, al ziet hij er met zijn afhangende gekrulde bloeiwijze heel wat serieuzer uit. En terecht zou ik zeggen, het is nu eenmaal een degelijk geneeskrachtig kruid, die met zijn slijmstoffen en allantoïne gekwetste huid en versleten gewrichten kan ondersteunen. We zullen dan ook vanavond een stevige tinctuur maken van de zwarte wortel.
Ik wandel verder en zie plots in de verte als een fata morgana een groot schip door het bos varen. De onzichtbare Schelde dus. Door de oude, geïsoleerde meanders zijn er overal vijvers en moerasjes ontstaan, plaatsen waar engelwortel, watermunt en koninginnekruid zich thuis voelen. Overal ontkiemen ook de reuze balsamienen, zo te zien zullen dat duizenden dartel bloeiende planten worden, die helaas onze inheemse flora in de verdrukking brengen. Erg? Ik weet het niet.


De fietsboulevard langs de Schelde wordt met dit warme weer druk bezocht, het is zelf even oppassen om niet aangereden te worden. Een aangename verrassing voor mij zijn de vele en zelfs al bloeiende aartsengelwortels in de stenige bedding van de rivier. Ik breek een stukje stengel af om de aromatische geur op te snuiven, misschien kunnen we vanavond ook wat Angelicalikeur brouwen of gekonfijte stengelsnoepjes maken.

http://kunst-en-cultuur.infonu.nl/geschiedenis/60681-engelwortel-geschiedenis-van-een-kruid.html
http://kunst-en-cultuur.infonu.nl/geschiedenis/29054-engelwortel-in-de-oud-noorse-samenleving.html

zaterdag, november 07, 2009

Aartsengelwortel of Grote engelwortel.

Angelicawortels kunnen nu geoogst worden. Als je de stevige wortels uit de grond trekt, wordt je omringd door de aromatische geur. Zouden echte engelen zo ruiken? Niet zeemzoet maar krachtig kruidig. Als dat zo zou zijn, wil ik wel naar de engelenhemel.

Meer info over Engelwortel op www.herborist.infoteur.nl. artikel 29054 Engelwortel in de Oud-Noorse samenleving.
Een citaat: In de wetgeving voor West-Noorwegen van het jaar 940 staat het als volgt: "Indien iemand een angelica-tuin heeft aangelegd, mag hij de planten meenemen, indien hij vertrekt." Het is duidelijk, dat mensen, die bij iemand werkten,vaak een angelica tuin voor privé gebruik aanlegden, en de planten uit deze tuin mochten meenemen, indien zij verhuisden. De waarde die de oude Noren aan deze tuinen hechtten, ziet men uit andere wettelijke bepalingen: "Indien iemand in de angelica tuin van iemand anders gaat en iets steelt, is hij rechteloos"
Waarom kwam juist deze plant op deze wijze onder een soort wettelijke bescherming te staan bij de oude vikingen?